Disney’in “İlk Orijinal Hikayesi Aslan Kral” Aslında Ne Kadar Orijinal?

Hiç şüphesiz Aslan Kral (The Lion King) Disney’in en bilinen animasyonlarından biri ve inanıyorum ki pek çoğumuz için de yeri ayrı bir yapım. Gösterime girdiği 1994 senesinde fazlaca ses getiren Aslan Kral, 1997’de Julie Taymor yönetmenliğinde sahnelere de taşındı ve kendi döneminin en yenilikçi yapımı olarak fazlasıyla alkış topladı. Aslan Kral müzikalinin halen Broadway ve West End sahnelerinde oynamasının yanı sıra animasyonu da popülerliğini korumakta. Gel gelelim esas konumuza; Aslan Kral çalışmalarına başlanıldığından itibaren “Disney’in ilk orijinal hikayesi” olarak lanse edildi, yapımın bu yanı en güçlü pazarlama kozlarından biri olarak kullanıldı. Peki, ama gerçekten öyle miydi? Amerikan seyircisi Aslan Kral’a aşık olup, onu kucaklarken Japon seyircisi o kadar da mutlu değildi çünkü ünlü Japon animesi Beyaz Aslan Kimba’dan göz ardı edilemez izler taşıyordu. Hatta birçoklarına göre Aslan Kral doğrudan çalıntıydı. Gelin bu tartışmanın arkasındaki gerçeklere birlikte bakalım, iki değerli animasyonun karşılaştırmasını yapalım.

İlk olarak aşina olmayanlar için Beyaz Aslan Kimba’dan bahsedeyim, Japon mangasının babası olarak bilinen Osamu Tezuka’nın Ormanlar Kralı Aslan (Jungle Emperor Leo) isimli mangasına dayanan 1965-67 yıllarında yayınlana bir anime serisi. Yayınlandığı dönemde çok sevildi ve Japonya’da bir simge haline geldi Beyaz Aslan Kimba. Konusunu kısaca anlatmak gerekirse; ormanın cesur kralı Ceasar, hamile eşi Eliza’yı avcıların elinden kurtarmaya çalışırken öldürülür, bir yük gemisinde kafesin içinde hapisken Kimba’yı doğuran Eliza Kimba’ya ormana geri dönmesini ve kral olarak babasının yerini almasını söyler. Kimba’nın gemiyi terk ettiği gece gemi batar ve annesi can verir. Yalnız kalan Kimba ormana doğru yol alır. Seri de Kimba’nın kral olmayı öğrenme sürecine ve ormandaki maceralarına odaklanır.

Konu olarak baktığımızda Aslan Kral ve Beyaz Aslan Kimba arasında “çalıntı” denebilecek büyüklükte bir benzerlik yok, hatta pek çoklarının kabul ettiği üzere Aslan Kral’ın hikaye ilhamı olarak Shakespeare’in Hamlet’i denebilir. Aynı oradaki gibi babası amcası tarafından öldürülen Simba bu gerçekten habersiz ölümden kendini sorumlu tutar ve kaçar, kendini bulma macerasından sonra ise geri dönüp krallığı zalim amcasının elinden geri alır. Bana kalırsa hikaye olarak Aslan Kral ve Beyaz Aslan Kimba oldukça farklı çizgilerde ilerliyor. Peki, o zaman nereden çıktı bu tartışma; iki yapımı da izlediğimizde karakterlerin yaratılışında benzerlikler var yer yer görsel olarak neredeyse aynı diyebileceğimiz sahneler de.

Paralel karakterlere şöyle bir göz attığımızda listenin biraz kabarık olduğunu görüyoruz. Krallıkta hak iddia eden şeytani aslan Claw aynı Scar gibi sol gözünün üzerinde bir yaraya sahip ve aynı şekilde aptal yoldaşları olan sırtlanlar var. Scar’ın aksine Claw ve Kimba arasında bir kan bağı yok. Yine de karşılaştırmalar içinde en haklı isyanlardan diyebiliriz.

Kimba’nın ormanda yol arkadaşı Pauley Craker adında bir papağan aynı Zazu gibi. Ama her ne kadar ikisi de şapşallıklarıyla kendilerini sevdirerek karakterler olsa da Zazu kralın danışmanı ve Simba ve Nala’yı korumak için kendini tehlikeye atmaya hazır bir arkadaşken Pauley Craker bir güldürü ögesinden öteye gidemiyor.

Bilge babun Burazza ve karşılığında Aslan Kral’daki Rafiki. Yine Zazu gibi Rafiki ve Burazza da karakter olarak farklılar. Burazza daha “normal” diyebileceğimiz bir mizaçtayken, Rafiki nerdeyse “köyün delisi” derecesinde bir çizgideydi.

Kimba’nın aşık olduğu Kitty ve Simba’yla Nala, Burada da iki dişi aslanın hikayesi ayrılıyor. Kimba Kitty’ye ilk görüşte aşık olmuşken, Simba ve Nala’nın ilişkisi arkadaş olarak başlıyor. Ayrıca Kitty’ye kıyasla Nala’nın daha zorlu, sert ve kendi başının çaresine bakan bir karakter olduğunu söyleyebiliriz. Kitty daha kırılgan bir yapıda.

Son olarak da iki yaban domuzumuz; Beyaz Aslan Kimba’da Gargoyle ve Aslan Kral’da Pumbaa. Açıkçası iki karakter arasındaki tek benzerlik ikisinin de domuz olması ve biraz saf olmaları. Onun dışında dizi içerisinde yalnızca bir kaç bölüm görülen Garhoyle ile arkadaşları için her şeyi yapmaya hazır, hikayede sağlam bir yeri olan Pumbaa’yı kıyas etmeyee bile elim gitmedi ama diğer karakterler gibi Pumbaa da benzerlik tartışmalarından nasibini almıştı, değinmeden olmazdı.

Ve son olarak tabii ki Kimba ve Simba. İkisi de babasını trajik şekilde kaybetmiş kendi kimliklerini bulma peşinde aslan yavruları ve yani gördüğünüz üzere birinin adı Kimba ötekinin Simba. (Bununla ilgili The Simpsons’da da bir gönderme mevcut meraklısına:

Yapımlarının hikayelerine baktığımızda yukarıda da dediğim gibi oldukça farklı ilerliyor. Aynı şekile Kimba ve Simba'nın gelişimi de öyle. Yine de iki karakterin orijinlerinin benzerlikleri insanın aklına pek çok soru işareti getiriyor.

Karakterleri bir yana bırakıp biraz da görsel olarak benzerliklere bakalım. İlk göze çarpan şüphesiz Aslan Kral’ın da imza sahnesi olan kayanın tepesinde iki aslanımızın da durduğu sahne. Açıkçası bu kaya Aslan Kral’da “Gurur Kayası” (Pride Rock) olarak geçiyor ve hikayede de pek önemli bir yere sahip ancak Beyaz Aslan Kimba’da sadece aslanımızın durduğu bir kayadan ibaret. Bunun yanı sıra ikisinin de babalarının hayaletlerini gökyüzünde onlara yol gösterici olarak görmesi gerçekten bariz bir benzerlik sayılabilir. Fakat diğer benzer bulunan sahneler için çok da aynı şeyi söyleyemeyeceğim. İki hikayenin de savanlar da ve ormanlarda geçtiğini göz önüne alırsak benzer çevrelerle karşılaşmamız gayet olası görünüyor.

Filmin yönetmenlerinden Roger Alles her ne kadar kendisinin Beyaz Aslan Kimba’dan daha önce haberdar olmadığını, bu hikayeden esinlenseydi de bunu açık yüreklilikle dile getireceğini söylese de insanın aklındaki soru işaretleri tamamen silinmiyor. Diğer animatörler de ortada bir “çalıntı” durumunun olmadığına hemfikir. Senaryo yazarlarının bazılarının Kimba’dan haberdar olduğu bilinse de kimsenin bilinçli bir esinlenme durumu olmadığı söyleniyor. Tabii ki bunca olandan sonra gerçekten bir esinlenme olduysa da Disney’in çıkıp “Evet esinlendik fark etmezsiniz sandık pardon.” demesini kimse beklemiyordur herhalde.

Konuyla ilgili tartışmalar bu benzerliklerden ibaret değil, Aslan Kral’ın çalışmalarına Beyaz Aslan Kimba’nın yaratıcısı Tezuka’nın öldüğü 1989 senesinde başlanması pek çoklarına göre bir tesadüf değil. Aslan Kral’da Simba’yı seslendiren Matthew Broderick’in de ”Başta Kimba’yı seslendireceğimi sanıyordum” gibi açıklamaları da duruma tuz biber olmuş zamanında. Buna ek olarak bazı yazışmalarda Simba’nın adının Kimba olarak geçtiği belgeler de var. Ayrıca Walt Disney’in ve Osamu Tezuka’nın daha önceden tanışıklığı olduğu da biliniyor.

Bu tanışıklığa geldiğimizde ise aslında işler biraz karışıyor. İlk olarak iki animasyoncu da birbirlerinin işlerini ne kadar takdir ettiklerini her fırsatta dile getirmişler. Hatta Walt Disney o dönemlerde Tezuka’nın Astro Boy mangasının haklarını almak istiyormuş. Aynı şekilde Tezuka da Bambi’nin Disney animasyonun (1942) ve orijinal kitabının büyük bir hayranı olarak Bambi animasyonun haklarını almak ve Bambi’yi bir anime serisine dönüştürmek istemiş ve yapmış da. Esasında Bambi burada kilit nokta. Çünkü aslında Bambi hem Beyaz Aslan Kimba hem de Aslan Kral için esin kaynağı. Bu durum iki yapımın yazarları tarafından da kabul edilen bir durum. Bambi’nin hikayesini hatırlatmak gerekirse; ormanın asil prensi olan geyiğin oğlu olarak dünyaya gelen Bambi henüz küçükken insanların ormana saldırması sırasında annesini kaybeder. Bir süreliğine evinden uzaklaşan Bambi babasının önderliğinde evine geri döner. Yine bir insan saldırısı sırasında tüm orman alev alır ve herkes kaçmak zorunda kalır. Fakat tüm sorunlar durulunca Bambi babasının yerine geçer ve onun da bir oğlu olur ve bu haberin sevinciyle film biter. Bu hikayeye baktığımızda Tezuka’nın Beyaz Aslan Kimba’sına doğrudan bir esin kaynağı olduğunu söylemek güç değil. Aynı şekilde Disney de daha sonra Aslan Kral’ın “Hamlet dokunuşlu bir Bambi”ye dayandığını ama yine hikayenin orijinal olarak ekipçe geliştirildiğini belirtti. Sonuç olarak Bu üç hikaye arasında da bir nevi “hayat döngüsü” olduğunu söyleyebiliriz.

Büyük resme baktığımızda, evet Aslan Kral’da Beyaz Aslan Kimba’dan tembelce bir esinlenme var, tesadüf diyemeyeceğimiz kadar çok paralellik çıkıyor karşımıza. Ama karakterlerin derinine indiğimizde Disney’in karakterleri bire bir kopyaladığını söylemek de fazla olur. Hatta en başta da belirttiğim gibi iki hikayenin birbirinden çok faklı olduğunu düşünüyorum. Yani Aslan Kral için çalıntı demek bence yanlış bir kullanım olur. Ancak şunu da kabul etmek gerekir ki asıl mesele Disney’in Aslan Kral’ın tamamen “orijinal” olduğunu savunması. Orijinalliğiyle bu kadar övünen bir yapımın bu denli benzerlikler göstermesi koskoca Disney’e pek de yakışmıyor. İkisi de birbirinden değerli ve sevilen yapımlarken öyle ya da böyle gerçeği sanıyorum ki hiçbir zaman bilemeyeceğiz. Okuduklarınız doğrultusunda ben kararı size bırakıyorum.